Pstrąg (historyczny odpowiednik S. trutta m. fario) należy do najstarszych nazw naszych ryb, znanych dawniej w całym kraju. Już z XII w. jest dokument wspominający wieś Pstrążnice nad Sanną. W XIX w., kiedy te ryby jeszcze występowały w okolicy Warszawy, wiślani rybacy nazywali tę rybę bzdręgą/wzdręgą (Kuberski 1817, 28; Sobieszczański 1878), a nazwa pochodziła od pstrąga (Pisulewski 1852, 234 - pstrzęg; Linde 1858, Pstrąg).
W XIX w. pojawiły się u nas dwuczłonowe nazwy, np. pstrąg leśny (Lompa 1857) oraz pstrąg strumieniowy i pstrąg jeziorny (jako odpowiedniki Bachforelle i Seeforelle) (Anon. 1866). Powstały one pod wpływem literatury zagranicznej. Warto zwrócić uwagę, że te nazwy dwuczłonowe pojawiły się zanim do naszych wód wprowadzono inne ryby łososiowate.
Dostępne źródła historyczne wskazują, że dawniej w Polsce podgatunek S. trutta m. trutta w zasadzie nie miał nazwy pospolitej. Jedyna znana mi regionalna nazwa to podrybek w dorzeczu Skawy (Schneider 1871, Babiogórcy), a także Dunajca w XX w. Zazwyczaj podrybka utożsamiano także z łososiem (w źródłach po łacinie salmone). Podobnie brak jest dowodów na istnienie nazwy pospolitej podgatunku S. trutta m. lacustris. Rozróżniano jednak te podgatunki, ale dawni autorzy podali tylko nazwy łacińskie (Rzączyński 1721, 156-158 – truttas minores, majores i cubitales).
Kluk (1780) wprowadził nazwę łososiopstrąg, jako odpowiednik Lachsforelle. Nie przyjęła się ona na trwałe, choć w XIX w. niektórzy autorzy używali jej, lub skróconych form łosiopstrąg lub łostrąg. Nazwę troć (od trutta) wprowadził Wałecki (1864), na podstawie przekonania, że jest to odrębny gatunek (S. trutta) od pstrąga (S. fario). Wpisał się w modną wówczas, ale nie zawsze rozsądną, manię tworzenia nazw pospolitych niemal wszystkich gatunków zwierząt przez naszych przyrodników.
W XX w. powszechnie używano nazwy troć w odniesieniu do podgatunku S. trutta m. trutta. Od początku lat 50. zaczęto używać nazwy troć jeziorowa dla formy z jeziora Wdzydze, na podstawie przekonania, że jest to osiadła forma troci rzecznej (Anon. 1951). Od tego czasu zarzucono nazwę pstrąg jeziorowy i zaczęto powszechnie rozróżniać troć jeziorową i wędrowną.
Stosowanie nazw pstrąg i troć, oraz ich form dwuczłonowych, zaowocowało problemami, na które nie zwrócono należytej uwagi. W szczególności chodzi o zdefiniowanie pojęcia troć i jego relacji do pstrąg. Otóż obiegowo nazwa troć jest zazwyczaj synonimem troci wędrownej. Od pewnego czasu natomiast w literaturze naukowej (np. Brylińska 2000) troć jest nazwą gatunkową S. trutta. Ten dualizm pojęciowy rodzi dalsze problemy.
Jeśli dobrze rozumuję, oznacza to, że pstrąg potokowy, jako podgatunek, jest odmianą troci. W konsekwencji takiego rozumowania możnaby używać nazwy troć potokowa, skoro jest wędrowna i jeziorowa. Moim zdaniem, jest to jednak sprzeczne z logiką! Z historycznego punktu widzenia dawniejsza jest nazwa pstrąg w odniesieniu do gatunku S. trutta w obecnym układzie systematycznym i to ona powinna mieć pierwszeństwo. Okazuje się jednak, że ta piękna staropolska nazwa jest teraz wypierana przez sztuczny twór językowy.
Brak precyzyjnej definicji troci rodzi dalsze problemy. Otóż w latach 80. i 90. zarybiano rzeki przymorskie dużą ilością pstrągów tęczowych. Duże osobniki wpływające z morza do tych rzek były atrakcją wędkarską i modne stało się wówczas używanie nazwy troć tęczowa w odniesieniu do tej formy gatunku Oncorhynchus mykiss (Cios 1994). Choć na pierwszy rzut oka nazwa wydaje się nierozsądna, to jednak nie jest ona całkowicie pozbawiona logiki, skoro troć wyparła pstrąga z języka polskiego.
Kolejnym przykładem niejasności było stosowanie nazwy troć w dokumentach urzędowych (np. rozporządzeniach ministra rolnictwa w sprawie połowu ryb), jednocześnie wraz z jego naukowym odpowiednikiem S. trutta m. trutta. Z formalnego punktu widzenia nie wiadomo, czy chroniony miał być gatunek (co wynikałoby z nazwy pospolitej), czy podgatunek (co wynikałoby z nazwy naukowej).
Dalsze przykłady trudności interpretacyjnych znajdujemy w słownikach języków obcych. Od kilku stuleci do dzisiaj niezmiennie odpowiednikiem trout, truite, trutta, Forelle, itp. jest pstrąg, a nie troć. A przecież wszystkie te nazwy zagraniczne odnoszą się do gatunku S. trutta, czyli troci, zgodnie z naszym współczesnym nazewnictwem! Ponadto, w zagranicznej literaturze naukowej powszechnie przyjęte jest stosowanie nazwy brown trout w odniesieniu do gatunku S. trutta. Tymczasem w naszych słownikach odpowiednikiem troci jest zagraniczna nazwa formy wędrownej, np. bulltrout. Mamy więc tutaj galimatias, w którym trudno się połapać. W uproszczeniu, używając języka matematyki dochodzimy do paradoksalnej sytuacji, w której pstrąg=trout, ale trout≠pstrąg.
Reasumując, uważam, że brak jest względów merytorycznych, przyrodniczych, historycznych i językowych, by dalej utrzymywać słowo troć w języku polskim. Należy przywrócić nazwę gatunkową pstrąg (lub pstrąg potokowy, jako odpowiednika brown trout), a formy S. trutta wystarczyłoby określać jako potokowy, jeziorowy lub morski (wędrowny). Byłoby wówczas zgrabnie, logicznie i przejrzyście. Uszanowalibyśmy też tradycję. Tak jest we wszystkich najważniejszych językach europejskich (Allan i Ritter 1977). Za ujednoliceniem naszych nazw opowiedział się już wcześniej Jeleński (1983). Nie sądzę, by dzisiaj ktokolwiek był w stanie w sposób przekonywujący napisać jednoznaczną definicję terminów pstrąg i troć do słownika języka polskiego.

Literatura cytowana
Allan I.R.H., Ritter J.A. 1977. Salmonid terminology. J. Cons. int. Explor. Mer., 37(3):293-299.
Anon. 1866. Cennik ikry rybiej. Gazeta Przemysłowa 36: 148.
Anon. 1951. Troć jeziorowa z jeziora Wdzydze. Gosp. Ryb. 7:18.
Brylińska M. (red.). 2000. Ryby słodkowodne Polski. Warszawa.
Cios S. 1994. Pstrąg czy troć? Pstrąg & Lipień 2(1):12-13.
Jeleński J. 1983. Rodzime formy Salmo trutta L. – propozycje zasad gospodarki tym gatunkiem. Cz. I-II. Gospodarka Rybna, 5:20-22, 6:20-21.
Kuberski F. 1817. Krótki rys historyi naturalney. Warszawa.
Linde M.S.B. 1858. Słownik języka polskiego. T. IV. Lwów.
Lompa J. 1857. O rybołówstwie. Ziemianin, 3:283-300.
Pisulewski S. 1857. Zoologija krótko zebrana. Wyd. II. Warszawa.
Rzączyński G. 1721. Historia naturalis curiosa Regni Poloniae, Magni Ducatus Lithuaniae annexarumque provinciarum. Sandomierz.
Schneider A. 1871. Encyklopedya do krajoznawstwa Galicyi. T. 1-2. Lwów.
Sobieszczański F.M. 1878. Flora i fauna miasta Warszawy. Ustęp z opisu tego miasta. Józefa Ungra Kalendarz Warszawski Illustrowany na rok 1878, 93-97.
Wałecki A. 1864. Materyały do fauny ichtyologicznej Polski. II. Systematyczny przegląd ryb krajowych. Warszawa.