Pstrąg i Lipień nr 42
Odżywianie się ryb
1. Zawartość żołądków lipieni wskazuje, że ryby odżywiały się szerokim wachlarzem organizmów. Wyraźnie widoczne jest jednak żerowanie na dwóch grupach bezkręgowców:
- Pobieranych z dna, albo tuż nad nim. Można tu zaliczyć kiełże (Gammaridae), larwy chruścików domkowych Goeridae, Agapetus, Anabolia nervosa, Lepidostoma hirtum, puste domki chruścików oraz mięczaki.
Szczególnie interesująca jest duża liczba malutkich larw Agapetus, które były pożerane razem z charakterystycznymi domkami z drobnych kamyków. San jest kolejną rzeką, po fińskiej Iijoki (patrz P&L 2/2002), w której stwierdziłem intensywne żerowanie lipieni na nich. W żołądkach i jelitach wielu ryb była bardzo duża ilość kamyków, co świadczy o intensywnym żerowaniu przez co najmniej kilka ostatnich dni na chruścikach Agapetus, a także z rodziny Goeridae (domki obu tych chruścików są budowane z kamyków). Jednakże wiele kamieni było pobieranych z dna, gdyż były za duże (nawet do 1 cm długości), by wchodzić w skład domków.
- Pobieranie wylatujących chruścików. Były to głównie pływające poczwarki Hydropsychidae i Sericostoma personatum (obydwa stosunkowo duże, w granicach 10-15 mm długości), oraz Agapetus ochripes i Psychomyia pusilla (obydwa malutkie, w granicach 4-8 mm). Chruściki były pobierane przez cały dzień, ale z moich obserwacji poczynionych nad wodą wynika, że najbardziej intensywnie w godzinach wieczornych. Świadczyło o tym zwłaszcza bardzo „agresywne” (tzn. głośne i szybkie) żerowanie lipieni w tym czasie.
W żołądkach lipieni było razem 145 pływających poczwarek chruścików i tylko 6 imagines. U pstrągów były odpowiednio – 1 pływająca poczwarka i około 33 niezidentyfikowane imagines (te ostatnie prawdopodobnie zostały zjedzone poprzedniego dnia wieczorem). Potwierdza to moje dotychczasowe obserwacje z innych wód, że w czasie wylotu chruścików imagines raczej rzadko stają się ofiarami ryb (zbyt szybko przeobrażają się i nie są dostępne dla ryb).
2. Zwraca uwagę stosunkowo duża liczba wylinek chruścików i jętek. W sumie policzyłem ich 48 u pstrągów i lipieni, choć tę liczbę należy uznać za przybliżoną (wylinki są trudne do policzenia z uwagi na rozkład enzymatyczny). W zasadzie wszystkie należały do dużych gatunków chruścików i jętek. Wydaje się, że bardziej intensywnemu żerowaniu na nich pierwszego czerwca sprzyjała mętna woda, gdyż w tych warunkach rybom trudniej było odróżnić owady od wylinek.
3. W żołądkach było kilka poczwarek chruścików w swych domkach (osobniki, które nie zakończyły jeszcze procesu przeobrażenia w imago). Z zasady bardzo rzadko stają się one ofiarami ryb, gdyż domki poczwarek są mocno przytwierdzone do podłoża, albo zakopane w
Tabela 1. Zawartość żołądków 22 lipieni i 2 pstrągów potokowych złowionych w Sanie 1-2 czerwca 2002 r. (skróty: l – larwa, p – poczwarka, pp – pływająca poczwarka chruścika, k – kokon, d – domek chruścika, wyl – wylinka larwalna lub poczwarki, im – imago).
| Liczba ryb: | Lipienie | Pstrągi | ||
| 1.VI | 2.VI | 1.VI | ||
| 10 | 12 | 1 | 1 | |
| Chruściki | ||||
| Hydropsychidae l | 54 | 23 | - | 3 |
| Hydropsychidae pp | 7 | 7 | - | 1 |
| Hydropsychidae wyl | 6 | 6 | - | - |
| Rhyacophila l | 5 | - | - | |
| Rhyacophila p | 3 | - | - | |
| Rhyacophila k | 2 | - | - | |
| Leptoceridae l | 2 | 3 | - | - |
| Lepidostoma hirtum l | 49 | 2 | - | 2 |
| Goeridae l | 3 | - | 4 | |
| Silo piceus1) pp | 4 | - | - | |
| Agapetus l | 41 | 273 | - | - |
| Agapetus ochripes p | - | 2 | - | - |
| Agapetus ochripes pp | - | 91 | - | - |
| Agapetus ochripes im > | - | 1 | -- | - |
| Sericostoma personatum l | - | 2 | - | - |
| ?Sericostoma personatum d | - | 9 | - | - |
| Sericostoma personatum pp | 2 | 15 | - | - |
| Sericostoma personatum wyl | - | 1 | - | - |
| Psychomyia pusilla l | 21 | 34 | - | - |
| Psychomyia pusilla pp | 14 | 9 | - | - |
| Psychomyia pusilla im + | - | 1 | -- | - |
| Hydroptilidae l | 4 | 34 | - | - |
| Limnephilidae l | 10 | 1 | - | - |
| ?Potamophylax l | - | 132) | - | - |
| Anabolia nervosa l | - | - | 4 | |
| n. det. domki | 20 | 2 | - | - |
| n. det. wyl | - | 6 | - | |
| n. det. im | - | - | 333) | |
| Jętki | ||||
| Baetis l | 58 | 16 | - | 1 |
| Baetis im + | 3 | 3 | - | - |
| Ephemera l | 2 | - | 1 | - |
| Ephemera wyl | 1 | 1 | 4 | - |
| Ephemera im | 1 | - | - | - |
| Ephemerella ?ignita l | 1 | - | - | - |
| Ephemerella mucronata l | 13 | 28 | - | - |
| Ephemerella mucronata wyl | - | - | 23 | - |
| Ephemerella mucronata sub | - | 154) | 14 | - |
| Habroleptoides confusa l | 4 | - | - | - |
| Habroleptoides confusa im + | 15) | - | - | - |
| Heptageniidae l | 2 | - | - | - |
| Muchówki | ||||
| Chironomidae l | 179 | 78 | - | - |
| Chironomidae p | 134 | 66 | - | - |
| Chironomidae im | - | - | 1 | - |
| Simuliidae l | 2 | 9 | - | - |
| Simuliidae im | 5 | 10 | - | - |
| Ceratopogonidae l | 2 | 2 | - | - |
| Limoniidae l | - | 5 | - | - |
| Limoniidae p | - | 8 | - | 1 |
| Tipulidae l | 1 | - | - | - |
| n. det. p | 2 | - | - | - |
| Anisoptera (ważka) l | 1 | - | - | - |
| Erpobdella l | 2 | 24 | - | - |
| Hydracarina | 1 | - | - | - |
| Skorupiaki | ||||
| Gammaridae | 244 | 282 | 6 | 5 |
| Asellus aquaticus | 1 | 1 | ||
| Mięczaki | ||||
| Ancylus fluviatilis | 5 | 3 | - | 4 |
| Lymnaea | - | 1 | - | - |
| Pisidium | 2 | - | - | |
| Bezkręgowce lądowe | ||||
| Formicidae | 1 | - | - | - |
| Coleoptera im | 5 | - | - | - |
| Diptera im | 5 | 5 | - | - |
| Homoptera | 1 | 1 | - | 1 |
| Hymenoptera | - | - | - | 1 |
| Aranei | 1 | 1 | - | - |
| Razem | 932 | 1092 | 55 | 61 |
| Liczba ofiar na jedną rybę | 93 | 91 | 55 | 31 |
1) Det. prof. S. Czachorowski.
2) Młody osobnik z charakterystycznym domkiem gatunku Potamophylax latpinennis.
3) Liczba imagines chruścików jest szacunkiem, gdyż większość z nich była w stanie rozłożonym.
4) Liczba larw i submagines niepewna z uwagi na rozkład enzymatyczny.
5) W żołądku jednego lipienia było bardzo dużo resztek imagines.
dnie. Ich występowanie w żołądkach ryb należy wiązać z wysoką wodą, która odrywała domki od podłoża.
4. Generalnie w żołądkach było niewiele pokarmu pobranego z powierzchni wody. Imagines jętek Baetis mogły być zjedzone pod wodą, w związku ze składaniem jaj. Przemawia za tym obecność wyłącznie samic. Bezkręgowce lądowe (22 osobniki) praktycznie nie odgrywały żadnej roli. Na uwagę zasługują natomiast jętki Ephemerella mucronata i Habroleptoides
confusa. W przypadku tych pierwszych w żołądku jednego lipienia było sporo osobników, które trudno było jednoznacznie określić jako subimagines, z uwagi na rozkład enzymatyczny (w przypadku larw jętek pobranych tuż pod powierzchnią wody w żołądku często następuje oddzielenie wylinki od reszty owada). Jeżeli chodzi o Habroleptoides, to w niektórych miejscach te jętki odbyły lot godowy, który miałem okazję podziwiać pierwszego czerwca wieczorem. Ta jętka stała się pokarmem ryb, w związku ze składaniem jaj (zjadane były tylko samice!).
5. Żerowanie lipieni nie było zbyt intensywne. Wskazuje na to średnia ilość ofiar na jedną rybę – odpowiednio 93 i 91 ofiary w obu dniach (zob. tabela 1). W ciągu doby były jednak duże wahania w intensywności żerowania – prawdopodobnie większość ofiar została pobrana wieczorem. Pewien wpływ na mniejszą ilość ofiar miała mętna woda. W tym czasie ryby pobierały niewiele pokarmu. Należy też pamiętać, że wiele ofiar (zwłaszcza chruścików) było stosunkowo dużych wymiarów.
6. W tabeli 2 przedstawione są dane dotyczące długości, masy i kondycji lipieni. Współczynniki kondycji są stosunkowo niskie, co wskazuje, że w czerwcu lipienie w Sanie są raczej „chude”. Podaję też odpowiednie dane dotyczące dwóch złowionych: 318 mm (220 gr.) i 340 mm (345 gr.).
Obserwacje i wnioski wędkarskie
1. Wyniki wędkarskie były bardzo dobre. Momentami, zwłaszcza po przeczyszczeniu się wody, ryby brały wyśmienicie. Dobre wyniki przynosiło łowienie na niewielkie nimfy, swobodnie spływające w wodzie. Obciążona nimfa była zdecydowanie mniej skuteczna, tym bardziej, że często należało łowić na długim sznurze, zwłaszcza na płytkiej wodzie.
2. Ryby najlepiej żerowały wieczorem. W niektórych miejscach wręcz gotowało się od nich, mimo fatalnej pogody (wiał silny i zimny wiatr). Wynikało to z intensywnego żerowania ryb na chruścikach. Lipienie bardzo głośno zbierały te owady, które szybko podpływały do powierzchni i po wylocie stawały się już niedostępne dla ryb. Można to było łatwo mylnie zinterpretować jako żerowanie do suszu.
Wówczas bardzo dobre wyniki przynosiło łowienie na niewielką mokrą muszkę. Mój dwunastoletni syn Radek, który pierwszy raz łowił na muszkę na porządnej rzece lipieniowej, praktycznie przy każdym rzucie na mokrą muszkę miał branie. Daje to pewne pojęcie o intensywności żerowania.
3. Przedstawione tu dane potwierdzają wcześniejsze obserwacje poczynione w latach 1993-1995, że w Sanie żerowanie powierzchniowe lipieni nie jest intensywne. Przeczy to więc powszechnym obiegowym poglądom w tym względzie. Połowu na suchą muszkę, mimo niewątpliwej skuteczności tej metody, nie należy w tej sytuacji wiązać z intensywnym żerowaniem powierzchniowym ryb, choć pojedyncze ryby mogą zbierać wiele owadów spływających na wodzie.
Tekst ukazał się w nr 26 "P i L"
