Pstrąg i Lipień nr 42
OPIS WÓD (opisuję tylko wody z których zabrałem lipienie do analizy)
Myössäjärvi. Jezioro leży tuż przy drodze Ivalo-Inari (ok. 13 km od m. Inari). Jest długie na około 2 km. Ma krystalicznie czystą wodę (widoczność może nawet do 10 m). Populacja lipieni nie jest jednak duża. 9 czerwca wieczorem trafiłem na ciepły i bezwietrzny wieczór. W tym czasie na płyciznach wiele lipieni intensywnie zbierało pokarm z powierzchni wody. Widziałem wiele ryb „oczkujących” również na głębszej wodzie.
Na nimfę, praktycznie swobodnie unoszoną w wodzie, złowiłem jednego dobrego lipienia i dwa krótkie. Trudno jednak było położyć muszkę w okolicy żerujących ryb, z uwagi na drzewa na brzegu, utrudniające rzut. Stąd łowiłem również na niewielką obrotówkę, na którą lipienie brały znakomicie (jak okonie w najlepszych wodach). Zabrałem 7 ryb i wypuściłem wiele.
Pahtajärvi I. Jezioro o długości ok. 1.5 km, mające charakter górski, leży u podnóża góry Tuulispäät (ok. 5 km od m. Inari). Połów na muszkę był bardzo utrudniony występowaniem drzew ma brzegu. Łowiłem 4 czerwca, podczas deszczu i silnego wiatru, tylko na spinning. Padł jeden lipień, który zresztą cieszyłby się wolnością, gdyby kotwiczka nie przebiła głowy od zewnątrz.
Pahtajärvi II. Niewielkie (500 m długości) górskie jezioro w kotlinie w pobliżu Myössäjärvi. Łowiłem dwukrotnie (7 i 9 czerwca). Na płyciznach momentami (gdy robiło się spokojnie) lipienie żerowały intensywnie. Łowiłem je głównie na mokrą muszkę prowadzoną tuż pod powierzchnią wody. Większość ryb była jednak niewielkich rozmiarów; widziałem jednak kilka ładnych kółek na wodzie, ale poza zasięgiem rzutu. Złowiłem dwa dobre lipienie na płyciznach oraz jednego na głębokiej wodzie.
Taimenjärvi. Miejscem połowu było niewielkie (długości ok. 300 m) bezimienne oczko w pobliżu jeziora Taimenjärvi (10 km na południowy-zachód od m. Inari). W zasadzie było to płytkie oczko z mulistym dnem i bagnistym brzegiem. Ku mojemu zaskoczeniu populacja lipieni była jednak bardzo duża. Ryby żerowały powierzchniowo bardzo intensywnie. Na muszkę i spinning przerzuciłem ponad 50 lipieni, między 15 a 28 cm długości. Nawet małe (15 cm) lipienie zdecydowanie atakowały obrotówkę, nieraz połykając całą kotwiczkę. Prawdopodobnie w jeziorze jest bardzo niewiele osobników powyżej 30 cm. Dzięki płyciznom temperatura wody szybciej się podnosiła niż w innych jeziorach, sprawiając, że ryby były bardziej aktywne niż gdzie indziej.
Inari. Jest to jedno z największych jezior w Europie. Ma ogromną ilość wysp. Populacja lipieni jest duża. Jednak w pierwszej połowie czerwca ich połów na wędkę mijał się z celem, gdyż ryby były na tarliskach (w okolicach wysp na środku jeziora). Dzięki pomocy dyrektora miejscowego oddziału Biura ds. Myślistwa i Rybactwa fińskiego Ministerstwa Rolnictwa, P. Heinimaa, pozyskałem żołądki 50 lipieni, długości 36.6-49.8 cm. Ryby zostały złowione 6-10 czerwca 2000 przez zawodowego rybaka na tarliskach w okolicach Karijärvikäinen i Satapetäjäselkä, przy użyciu sieci stawnych o okach 45 mm. Materiał jest bardzo cenny, gdyż w literaturze ichtiologicznej jest niewiele danych o pokarmie dużych lipieni (powyżej 40 cm), trudnych do złowienia w większych ilościach.
Aksujärvi. Jest to duże jezioro leżące przy trasie z Kaamanen do Karigasniemi. Jest płytkie (maksymalna głębokość podobno zaledwie 5 m), z brunatną wodą i piaszczystym dnem.
W tym jeziorze łowiłem trzykrotnie: 11, 13 i 15 czerwca. W pierwszym dniu trafiłem na idealne warunki (bezwietrznie i temperatura powietrza ok. 8˚C). Ryby żerowały powierzchniowo na całym jeziorze. Jednakże, przy brzegu były same małe osobniki. Trafiłem jednak na ujście niewielkiego strumienia, gdzie było duże skupisko lipieni. Praktycznie za każdym rzutem (błystką, mokrą muszką i nimfą) miałem rybę. Przestałem łowić po złowieniu 4 wymiarowych ryb (i kilku krótkich) w ciągu 20 minut.
Drugiego dnia, mimo znacznie gorszej pogody (wiatr) złowienie 5 ryb w tym samym miejscu również zajęło około 20 minut. Wtedy też przerwałem łowienie.
Trzeciego dnia było znacznie chłodniej (zaledwie 2˚C) i wiał silny wiatr. Po rybach nie było nawet śladu. Ani jednego brania. Ewidentnie wyniosły się z ujścia strumienia.
Peltojoki i Kiellajoki. W drugim tygodniu moja siedziba była na kempingu w Muotkan Ruoktu (są tam wygodne i niedrogie domki do wynajęcia, godne polecenia), tuż przy rzece Peltojoki (8-15 m szerokości). Woda jest prześliczna z licznymi bystrzynami i głęboczkami. Podobnie jest z pobliską rzeką Kiellajoki, która ma szerokość ok. 10-20 m. W obu tych rzekach łowiłem na muszkę, ale nie miałem żadnego brania. Ewidentnie, niska temperatura wody (ok. 0˚C) obniżyła aktywność ryb.
Szczęściem w nieszczęściu dla mnie było natomiast złowienie w głębokim dole w Peltojoki ładnego lipienia na spinning przez jednego Fina. Spóźniłem się zaledwie o jedną godzinę by obejrzeć go w całości, gdyż filety z ryby już się piekły na ognisku, gdy się zjawiłem. Początkowo nie dałem wiary, że jest to lipień. Uwierzyłem dopiero, gdy zobaczyłem łuski i żołądek, leżące jeszcze na brzegu. Był to największy żołądek lipienia jaki dotychczas widziałem (a takich do 50 cm widziałem niemało). Ryba miała masę ok. 1.5 kg oraz długość co najmniej 50 cm. Zawartość żołądka przedstawiam w poniższej tabeli.
OBSERWACJE BIOLOGICZNE
1. Wszystkie lipienie z Inari pochodziły z tarlisk (gonady były w pełni wykształcone). Ryby żerowały stosunkowo dobrze, o czym świadczy wysoka ilość ofiar na jedną rybę (51 ofiar) oraz ich duże rozmiary (chruściki Phryganeidae – zwłaszcza Agrypnia - miały do 6 cm, a Limnephilidae i Sialis około 2-2.5 cm długości). Tylko jedna ryba miała pusty żołądek. Trzy inne ryby miały śladowe ilości pokarmu (pierwsza – 5 larw ochotek, druga – 1 Limnephilidae, trzecia – 2 Phryganeidae). Z zasady lipienie nigdy nie mają pustych żołądków. Jedynie w czasie tarła zmniejsza się intensywność żerowania i czasem można spotkać lipienia na ścisłej diecie.
W przypadku pozostałych lipieni tylko jeden lipień z Myössäjärvi był niewytarty. To zaś może oznaczać, że w mniejszych wodach lipienie szybciej (o ok. 2-3 tygodnie) odbywają tarło, niż w dużych.
2. Mimo odmiennego charakteru jezior istnieje wiele podobieństw między nimi:
- Żerowanie powierzchniowe koncentrowało się na malutkich zielonych mszycach (Aphididae) oraz na poczwarkach ochotek. Sporadycznie trafiały się inne organizmy.
- Pobieranie pokarmu bezpośrednio z dna odgrywało bardzo duże znaczenie. Dotyczy to nie tylko chruścików, ale również larw Sialis. Zresztą występowanie larw Sialis w tak dużych ilościach jest niezwykle interesujące, gdyż dotychczas wykazywano tylko niewielkie ich ilości z pozostałych wód europejskich. Duża ilość tych larw wynika ze zwiększonej dostępności, związanej ze zbliżającym się przepoczwarzeniem.
- Duża rola jętki Leptophlebia, której wylot następuje w pierwszych ciepłych dniach wiosny. Ta jętka jest typowa dla zimnych jezior.
3. Nieco odmienne żerowanie lipieni w Aksujärvi w dwóch dniach połowu. W pierwszym dniu zwraca uwagę stosunkowo duży udział poczwarek ochotek, w związku z ich wylotem (brak wiatru). W drugim dniu brak było natomiast żerowania powierzchniowego. Duża ilość mszyc (Aphididae) wynika z ich strącania na wodę przez wiatr; były one jednak zapewne zjadane po zatonięciu (w wyniku dużej fali).
4. Ryby (zęby gardłowe strzebli) występowały tylko w żołądkach lipieni z Aksujärvi. W tym jeziorze przy brzegu widziałem kilka skupisk strzebli, więc nie może dziwić ich obecność w żołądkach ryb. Brak ryb w innych jeziorach należy wiązać z ich niską dostępnością i małą ilością (z drobnych gatunków praktycznie oprócz strzebli występuje jeszcze jedynie ciernik i cierniczek). Lipienie ewidentnie chętnie atakują inne ryby, o czym świadczy wysoka skuteczność spinningu.
5. Interesujący jest stosunkowo duży udział cieniutkich i drobnych (ok. 5-7 mm długości) muchówek z rodziny Ceratopogonidae. W innych wodach Europy praktycznie zjadane są bardzo rzadko przez lipienie. Ich wysoki udział w pokarmie należy wiązać z czystością wody i dobrą widocznością malutkich ofiar.
6. Na płyciznach przy brzegu żerowały głównie drobne lipienie. Większe ryby zazwyczaj były nieco dalej, choć oczywiście było wiele wyjątków. Oczka pozostawione przez większe ryby były na ogół większych wymiarów, niż małych ryb, ale małe oczko nie musiało oznaczać małej ryby. Z biegiem czasu można się było zorientować w orientacyjnej wielkości oczkujących ryb, choć na początku nie było to łatwe.
7. Interesujący był sposób zachowania się ryb w wodzie. Dzięki dużej czystości wody wielokrotnie miałem możliwość obserwowania lipieni. Po pierwsze, lipienie z zasady nie pływały pod powierzchnią wody, lecz na głębokości ok. 1-2 m. Dopiero po zauważeniu czegoś zjadliwego na wodzie podpływały ku powierzchni.
Po drugie, lipienie pływały dosyć szybko, często zmieniając kierunek. Nie były to leniwie poruszające się karpie. Stad raczej trudno było przewidzieć w którym miejscu jest lipień i gdzie należy położyć muszkę.
8. Lipienie były w bardzo słabej kondycji (chude i długie). Prawdopodobnie typowym zjawiskiem dla prawie wszystkich jezior północnej Finlandii jest forma głodowa lipieni z charakterystyczną dużą głową. U dużych lipieni z Inari masa 1 kg jest przekroczona dopiero przez ryby mające znacznie powyżej 50 cm.
Nieco wyższe współczynniki kondycji miały natomiast lipienie z Aksujärvi. Można to wiązać z dobrymi warunkami pokarmowymi (masowe występowanie kiełży i strzebli) przez cały rok.
W lipieni z Inari wystąpiło interesujące zjawisko braku samic wśród dużych lipieni. Trudno jest mi obecnie stwierdzić, czy odzwierciedla to rzeczywiste stosunki w populacji. Czy u samic występuje wyższa śmiertelność albo niższe tempo wzrostu?
OBSERWACJE I WNIOSKI WĘDKARSKIE
1. Generalnie lipienie brały bardzo dobrze na małe błystki obrotowe. Atakowały je zdecydowanie, nierzadko połykając całą kotwiczkę (z tego względu musiałem zabrać jednego krótkiego lipienia z Taimenjärvi, który miał kotwiczkę w przełyku). Nawet małe lipienie (ok. 15 cm) połykały błystki. Łowienie lipieni „w ciemno” było jednak mało skuteczne. Znacznie lepiej było rzucać w miejsca, w których oczkowało wiele ryb.
2. Sztuczna muszka była również bardzo skuteczna (o ile dało się dorzucić do ryb). Praktycznie wszystkie niewielkie muszki były dobre, a w Taimenjärvi lipienie również tłukły w mokre muszki nawet na haczyku #8. Nie łowiłem na większe, ale zapewne też można było złowić ryby na przynęty o długości do 5 cm. Skuteczne były zarówno suche muszki jak i mokre podciągane. O ile nie było problemu z doborem muszki, o tyle czasem sporym problemem było takie położenie muszki by nie spłoszyć ryb. Otóż z powodu krystalicznie czystej wody ryby były płochliwe i szybujący w powietrzu i opadający na wodę sznur wcale nie zwiększał apetytu ryb. Wręcz odwrotnie. Stąd często (zwłaszcza w Myössäjärvi) byłem zmuszony do położenia sznura na wodzie i odczekania aż ryby ponownie zjawią się w okolicy muszki. Wtedy bardzo wolno zacząłem ściągać sznur, by łatwiej wyczuć delikatne branie. Szybkie ściąganie było mało skuteczne. 3. Połów lipieni w jeziorach był bardzo emocjonujący. Był znacznie ciekawszy niż połów w rzekach, choć wymagał znacznie większych umiejętności technicznych (rzut i prowadzenie muszki). Najpoważniejszym mankamentem była bardzo duża ilość drobnych ryb. Być może, że jednak nie trafiłem na właściwe żerowanie większych osobników, lub nie umiałem im się dobrać do skóry.
Tabela 1. Zawartość żołądków 50 lipieni złowionych w jeziorach: Inari (6-10.VI), Aksujärvi (11 i 13.VI), Myössäjärvi (8.VI), Pahtajärvi I (4.VI), Pahtajärvi II (7 i 9.VI), Taimenjärvi (8.VI), oraz w rzece Peltojoki (11.VI) (skróty: l - larwa, p – poczwarka, pp – pływająca poczwarka chruścika, sub – subimago, im – imago).
| Inari | Aksu | Myössä | Pahta I | Pahta II | Taimen | Peltojoki | ||
| Ilość ryb: | 50 | 4 | 5 | 7 | 1 | 3 | 1 | 1 |
| Chruściki | ||||||||
| Limnephilidae l | 174 | 4 | 4 | 7 | - | - | - | 20 |
| Apatania wallengreni em | 40 | 2 | 1 | - | - | - | - | 10 |
| A. wallengreni im | 1 | - | - | - | 1 | - | - | - |
| Phryganeidae l | 242 | 6 | 5 | 3 | - | 1 | - | 1 |
| Sericostoma personatum l | - | 3 | 4 | - | - | - | - | - |
| Leptoceridae l | 14 | 1 | - | - | - | - | - | 1 |
| Molanna l | 19 | - | 1 | - | - | - | - | - |
| Polycentropus l | - | 1 | - | - | - | - | - | - |
| Arctopsyche ladogensis l | - | - | - | - | - | - | - | 14 |
| Hydropsyche saxonica l | - | 3 | 2 | - | - | - | - | - |
| Hydropsychidae l | - | - | - | - | - | 1 | - | - |
| Rhyacophila l | - | - | - | - | - | - | - | 2 |
| n. det l | 1 | - | - | - | - | - | 4 | 7 |
| Jętk | ||||||||
| Baetis l | - | 26 | 10 | - | - | - | - | 2 |
| Ephemerella aurivillii l | - | 2 | - | - | - | - | - | - |
| Leptophlebia l | 267 | - | 1 | 5 | 3 | 1 | 15 | 4 |
| Leptophlebia sub | 2 | - | - | - | - | - | - | |
| Heptagenia dalecarlica l | - | - | 2 | - | - | - | - | 3 |
| Żylenice | ||||||||
| Sialis morio l | 297 | 32 | 2 | 152 | 10 | 1 | 1 |
|
| Sialis fuliginosa l | - | 2 | - | - | - | - | - | 10 |
| Widelnice | ||||||||
| Capnia atra im (3 +) | 14 | - | - | - | - | - | - | - |
| L. hippopus im + | - | - | - | - | - | 2 | - | - |
| Nemouridae im | 1 | - | - | - | - | - | - | - |
| Nemura l | 148 | 2 | - | - | - | - | - | 1 |
| Nemura im | 8 | - | - | - | - | - | - | - |
| Nemura flexuosa im + | - | - | - | - | - | 1 | - | 2 |
| Diura l | 5 | 3 | 1 | - | - | - | - | 2 |
| Isoperla obscura im > | - | - | - | - | - | 3 | - | - |
| Muchówki | ||||||||
| Chironomidae l | 323 | 8 | 2 | 7 | 4 | 3 | 5 | 1 |
| Chironomidae p | 589 | 210 | 9 | 928 | 794 | 6 | 1 | |
| Chironomidae im | 10 | - | - | 76 | - | 20 | 1 | - |
| Simuliidae p | - | 1 | - | - | - | - | - | - |
| Ceratopogonidae l | 57 | 2 | - | 296 | 3 | 3 | 16 | - |
| Tipulidae l | 1 | - | - | - | - | - | - | - |
| Limoniidae l | - | - | 3 | - | - | - | - | - |
| n. det. l | - | 1 | - | - | - | - | 80 | - |
| n. det. im | - | - | - | - | 1 | - | - | - |
| Pluskwiaki | ||||||||
| Corixidae | 41 | - | - | - | - | 3 | 2 | - |
| Gerridae | 2 | 1 | - | 2 | - | - | - | 1 |
| Anisoptera (ważka) l | - | - | - | - | 1 | - | - | |
| Chrząszcze | ||||||||
| Dytiscidae l | 14 | - | - | - | - | - | - | 7 |
| Dytiscidae1) im | 36 | 15 | 1 | 1 | - | - | - | 3 |
| Gyrinus im | - | 2 | - | - | - | - | - | - |
| Haliplus l | 1 | - | - | - | - | - | - | - |
| Haliplus im | - | - | 2 | - | - | - | - | - |
| n. det. l | 2 | - | - | - | - | - | - | - |
| Asellus aquaticus | 1 | - | - | - | - | - | - | - |
| Gammaridae (kiełże) | - | 380 | 612 | - | - | - | - | 1 |
| Hydracarina (wodopójki) | 1 | - | - | - | - | 1 | - | - |
| Glossiphonia (pijawka) | - | - | 1 | - | - | - | - | - |
| Lymnaeidae (ślimaki) | - | - | - | 48 | - | 21 | - | 27 |
| Organizmy lądowe | ||||||||
| Aphididae | 186 | 23 | 389 | 172 | 49 | 24 | 208 | 34 |
| Hymenoptera | 2 | - | - | - | - | 1 | - | 1 |
| Formicidae | 19 | 2 | - | 1 | 1 | 1 | - | - |
| Coleoptera im | 10 | - | - | 2 | 2 | 2 | 1 | 8 |
| Lepidoptera l | - | - | - | 1 | - | - | - | - |
| Aranei | 6 | - | 1 | 3 | - | - | - | 1 |
| Phoxinus phoxinus | - | - | 4 | - | - | - | - | - |
| Razem | 2532 | 732 | 1057 | 1703 | 74 | 884 | 339 | 164 |
| Ilość ofiar na rybę | 50 | 183 | 211 | 243 | 74 | 295 | 339 | 164 |
Tekst ukazał się w 25 numerze "Pstrąga i Lipienia"
