W ten sposób wprowadzono pstrągi prawie do wszystkich niedużych cieków Mazowsza, Podlasia i okolicznych terenów. W przypadku Jeziorki kierowano się informacjami o historycznym występowaniu ryb łososiowatych w niej, a w przypadku innych wód stosowano metodę prób i błędów. Z uwagi na charakter tej działalności brak jest danych o terminach zarybień, ilości narybku i szerszej analizy efektów tych działań.
Moja wiedza wskazuje, że pstrągi z zasady mają się dobrze w nowych warunkach. Rosną jak na drożdżach, osiągają duży wymiary i pozostają w tych ciekach. Pstrągi sprawiły, ze dotychczas ignorowane rzeczki, w których dominowały ryby o małej wartości użytkowej, szybko stały się obiektem znacznego zainteresowania ze strony rosnącej grupy wędkarzy – bardziej zamożnych, wykształconych i wykazujących silne zainteresowanie ochroną środowiska w otoczeniu dużych aglomeracji miejskich.
W związku z wprowadzeniem nowych zasad gospodarki rybackiej od początku 2005 r. wiele cieków przeszło w ręce nowych użytkowników i pojawiły się nadzieje na uregulowanie sprawy ryb łososiowatych w tych wodach. Jednakże nieoczekiwanie wśród decydentów PZW i niektórych ichtiologów spotkałem się z kuriozalnym poglądem o szkodliwości (sic!) pstrąga potokowego, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Głównym argumentem wysuniętym przez rzeczników tej tezy jest zjadanie przez pstrągi innych ryb, zwłaszcza tych z „czerwonej księgi” (tj. ślizów, głowaczy, itp.). Ponadto powszechnie uznaje się, że pstrąg jest gatunkiem obcym w tych wodach. Sądzę, że te poglądy wynikają z braku szerszej wiedzy o rybach łososiowatych, dotychczas nie będących przedmiotem gospodarki w niektórych okręgach PZW. Wypada więc wyjaśnić niektóre kwestie.
Po pierwsze, w menu pstrąga potokowego (także dużych osobników) dominują bezkręgowce, a nie ryby. Wynika to z dostępności tych ofiar. Poświadczają to liczne dane w literaturze, a także wyniki moich dwudziestoletnich badań w różnych wodach europejskich. Przeanalizowałem zawartość żołądków ponad 1000 dorosłych pstrągów potokowych, a stosowne dane w większości opublikowałem.
Po drugie, wśród ryb, jako ofiar, dominują gatunki pospolite i najłatwiej dostępne w danej wodzie. W Polsce środkowej są to z zasady ryby karpiowate (zwłaszcza płotki) i cierniki, czyli gatunki nie mające znaczenia gospodarczego, ani statusu ochronnego. Spośród gatunków chronionych czasem spotykałem minogi w okresie tarła i tuż po nim. Jest to pokarm sezonowy, dostępny w okresie 2-3 tygodni, w dodatku głównie po tarle (czyli osobniki i tak skazane na śmierć).
W rzekach górskich (np. w Sanie, Wiśle i Dunajcu) czasem licznie bywają zjadane ślizy i głowacze. Choć są to gatunki chronione, to nie spotkałem się jeszcze z poglądem, że należy wytrzebić pstrągi w tych ciekach, z uwagi na ich „szkodliwość”. Wręcz odwrotnie, użytkownicy rybaccy deklarują chęć coraz większych zarybień tym gatunkiem.
Po trzecie, pstrągi występowały dawniej prawie we wszystkich niewielkich ciekach środkowej Polski (zob. Roczniki Naukowe PZW, 2003), a ich zanik nastąpił za sprawą człowieka. Brak znajomości tego faktu powoduje, że uznaje się aktualną ichtiofaunę za naturalną lub „właściwą”, a argument, iż pstrągi są gatunkiem obcym w tych wodach, nie jest słuszny. Wprowadzenie pstrąga jest więc reintrodukcją, a nie introdukcją. Podobne działania reintrodukcyjne, np. łososia, są prowadzone w wielu częściach kraju i nie tylko nikt tego nie kwestionuje, ale nawet jest to dofinansowane ze środków zagranicznych. Czy nie można robić tego z pstrągiem potokowym? Dlaczego pstrąg miałby ustępować łososiowi?
Nie znam przypadku w Europie, by (re)introdukcja pstrąga spowodowała wyginięcie rodzimej ichtiofauny. Owszem, pstrąg z definicji musi konkurować z innymi gatunkami, ale może co najwyżej nieco zmniejszyć ich populację. Drogą ewolucji gatunki towarzyszące pstrągowi w Europie przystosowały się do współbytowania z nim.
Działania użytkowników rybackich grzeszą niekonsekwencją. Otóż deklarując „szkodliwość” pstrągów zarybiają oni te cieki szczupakiem. A przecież ten gatunek wykazuje zdecydowanie większą predylekcję do kręgowców (jest to podstawowy pokarm dorosłych szczupaków), nie gardząc gatunkami chronionymi!
Głównym powodem spadku populacji wszystkich ryb w Polsce jest postępująca dewastacja środowiska – zanieczyszczenie wody, kanalizacja, melioracja, wyręb lasów, osuszanie podmokłych terenów, budowa zapór, itp. W celu zapobieżenia wyginięciu dalszych gatunków należy zwiększyć wysiłki na rzecz ochrony naturalnych biotopów. Ochrona gatunkowa nic nie da, jeśli nie będzie się chronić siedlisk tych gatunków. Rzadkie gatunki same się obronią przed drapieżcami, jeżeli tylko będą miały możliwości rozrodu i przebywania w środowisku dla nich właściwym.
Problem dewastacji środowiska należy postrzegać głównie przez pryzmat braku zrozumienia dla tej kwestii w społeczeństwie. Co prawda władze publiczne, organizacje pozarządowe, instytucje naukowe i obywatele deklarują gotowość ochrony środowiska, ale niestety rzadko przekłada się to na działania. W praktyce najaktywniejszą, a może wręcz jedyną, grupą społeczną czynnie angażującą się w tę działalność, są wędkarze zajmujący się połowem ryb łososiowatych. Nieraz już udowodnili, że fizycznie gotowi są nie dopuścić do organizacji rajdów samochodowych w korycie rzek, budowy małych zapór, prostowania cieków, itp. Zazwyczaj są też pierwszymi osobami ujawniającymi przypadki zatrucia rzek. Potrafią nawet powołać lokalne organizacje (zarejestrowane!) walczące o te sprawy. To wszystko wynika z faktu, że ryby łososiowate są bardzo wrażliwe na zmiany w środowisku wodnym i spadek ich populacji negatywnie rzutuje na możliwość połowu. Miłośnicy ryb łososiowatych są więc jednocześnie największymi sprzymierzeńcami gatunków chronionych.
Dotychczasowe doświadczenie pokazuje, że w przypadku braku ryb łososiowatych w cieku niewielkie są szanse na pozyskanie społecznego poparcia dla ochrony danej wody. Zazwyczaj efektem tego jest pozostawienie cieku na łaskę losu, ze wszystkimi negatywnymi konsekwencjami dla jego fauny. Jest to niezwykle istotny wniosek, który również powinien być brany pod uwagę przez użytkowników rybackich.
Na koniec należy zwrócić jeszcze uwagę na fakt, że w innych krajach, zwłaszcza w których za gospodarkę rybacką odpowiadają władze publiczne (a nie organizacje wędkarskie), nikt nie ma wątpliwości, czy zarybiać rybami łososiowatymi. Mają one zawsze priorytet, jeśli tylko są w stanie żyć w danej wodzie.
Pomijam tu aspekty ekonomiczne, przemawiające na korzyść ryb łososiowatych. Są one tak oczywiste, że przywoływanie ich po raz kolejny uważam za zbędny.